Awards: Construction de logements collectifs

Villa Kameleon is een collectieve zorgwoning in Zoersel, Antwerpen. Het project kwam er op initiatief van een (private) opdrachtgever. Hij wilde een woning bouwen voor zijn kleindochter en acht andere bewoners met een verstandelijke beperking. Hiervoor zette hij een samenwerking op met vzw Emmaus en zocht naar een geschikte plek dichtbij hun voorzieningen.

Het gebouw staat vlakbij het domein van Monnikenheide. Het groene karakter van de site is zo veel mogelijk bewaard en het gebouw is ontworpen als een rationeel en compact volume met een herkenbaar zeshoekig grondplan.

Elke studio bevindt zich op een hoek van de zeshoek en krijgt door deze knik in de kamer een dubbele oriëntatie met twee verschillende zichten over het landschap. Dit vernieuwende grondplan staat ver af van een klassieke gang-lay-out in de zorgarchitectuur.

Het gebouw is secuur ingepast op de bosrijke site, en dan hebben we het niet enkel over de groentinten van de gevels. Bij de inplanting van het compacte volume is er immers getracht zoveel mogelijk bomen te vrijwaren door steeds de nodige afstand te respecteren. De positie maakt verder dankbaar gebruik van de bestaande open plek in het bos en laat toe een zonnig terras te integreren tegen het gebouw. De verharding in uitgewassen beton zet zich op organische wijze door tot aan de straat en verbindt zo het terras en de inkom in de flank van het huis, met de fietsenstalling en de straat.

Binnenin vormt de centrale hal met wenteltrap het hart van het gebouw. Ze wordt bekroond met een groot bovenlicht dat licht werpt tot diep in het plan. Op de eerste verdieping worden hierrond zes identieke studio’s van 30 m2 voorzien. Het gelijkvloers huist de gemeenschappelijke ruimtes, secundaire functies en de drie overige studio’s. De interieurvormgeving heeft aandacht voor universele toegankelijkheid, maar zet tegelijkertijd hoog in op huiselijkheid en toont een hoge graad van detail. Warme houtinten worden gecombineerd met zachte kleuren en geglazuurde tegels, die een echo vormen van de gevels.

De architecten benaderden de opdracht in eerste instantie als een residentieel project. Dit komt duidelijk naar voor in de vormgeving: wonen neemt de bovenhand op zorg. Binnen de compacte vorm van de woning ontwikkelden de ontwerpers een vernieuwende typologie die een tegengewicht biedt aan klassieke zorgarchitectuur.

In dit ontwerp vind je geen lange gangen, geen eenzijdig georiënteerde kamers, geen donkere badkamers…: elementen die nochtans de norm uitmaken in zorg-woongebouwen.
De typische ziekenhuisgang maakt in dit project plaats voor een lichte centrale hal met vide en rondgang. De diepe rechthoekige kamer met eenzijdige oriëntatie wordt hier herdacht als een hoekkamer met een dubbel zicht op het landschap en dankzij de knik in het plan een subtiele opdeling in dag- en nachtgedeelte. De typische donkere ‘natte cel’ komt in dit plan langs de gevel te liggen, waar ze een eigen raam krijgt voor licht en lucht.

De zeshoekige vorm van het gebouw is ontstaat uit de schakeling van deze overhoekse studio’s rond de centrale hal. Door de badkamers in het plan rug aan rug te plaatsen wordt het makkelijk om ondersteunende functies en technische installaties onzichtbaar te integreren in het geheel. Deze afwisseling in plan leidt tot twee geveltypes met twee raamtypes, wat mee de aanleiding geeft voor het gefacetteerde gevelbeeld.

De façades worden afwisselend afgewerkt met lichtgrijs pleisterwerk en groen geglazuurde tegels in drie verschillende tinten. De gevelopbouw is echter steeds dezelfde (ETICS systeem van Willco Products). De ramen zijn voorzien in geanodiseerd aluminium dat mooi aansluit bij beide materialen en ook goed staat in het interieurpallet. De dagkanten van de ramen zijn steeds mee groen afgewerkt, mee met de respectievelijke gevelkleuren in gelakt aluminium binnen de betegelde vlakken en met tegels in de gepleisterde vlakken.

Dit geeft het gebouw een uniek uitzicht dat zich moeiteloos integreert in de bosrijke groene omgeving. Maar de wisselende materialiteit van de gevels en het ritmische spel van de openingen zorgen ook voor een zekere verschaling van het geheel. Door te werken met facetten laat de zeshoek zich immers nooit in zijn volle breedte lezen, wat het gebouw visueel kleiner doet ogen. Het zorgt ervoor dat de groepswoning zich makkelijker laat integreren tussen de kleinere eengezinswoningen rondom.

In het project wordt gewerkt met vooruitstrevende hedendaagse technieken Er is bijvoorbeeld gekozen voor een geothermische warmtepomp die voor efficiënte warmtewinsten, ook in de winter, en koelcomfort in de zomer kan zorgen. Het systeem heeft een zeer laag verbruik en een lange levensduur.

Op verschillende manieren wordt aandacht besteed aan een comfortabel binnenklimaat. De grootte van de ramen is bepaald in functie van het beperken van zonnewinsten, afgestemd op de schaduwwerking van de bomen. Per gevel werd nagegaan op welke manier zonweringen geplaatst kunnen worden. Een slimme detaillering onttrekt de screens aan het zicht.
Voor het platte dak is geopteerd voor een witte dakbedekking om het zonlicht beter te reflecteren en oververhitting tegen te gaan. Verder is gewerkt met ventilatiesysteem D, waardoor er geen warmteverlies ontstaat.

De duurzaamheid van het project wordt ook gewaarborgd en versterkt door enkele basisprincipes en beslissingen op architecturaal vlak: de beperkte footprint van het gebouw, de grootte van de openingen en de oriëntatie in de open plek in het bos. Het eenvoudige, rationele grondplan zorgt voor flexibiliteit in de toekomst.