Awards: Herbestemming

Qville is een unieke herbestemming van beschermd erfgoed naar een hedendaags cohousingproject. Het ambitieus woonproject, zowel in omvang, energie-efficiëntie als betaalbaarheid is respectvol geïntegreerd in de beeldbepalende quarantainestallen. Het toont hoe een nieuwe invulling ruimte heractiveert en zo de instandhouding van verwaarloosd erfgoed op lange termijn garandeert. Alsook hoe de afbraak van recente weinig kwalitatieve toevoegingen en de reconstructie van verdwenen stallen met nieuwbouw het oorspronkelijke uitzicht van de site herstellen. De mix van gemeenschappelijke en zelfs publiektoegankelijke voorzieningen met een gevarieerd woningaanbod zorgt voor een diversiteit aan huishoudens en gebruikers. Een groot deel van de site blijft gemeenschappelijk en een exporuimte aan de toegangspoort toont de geschiedenis aan bezoekers.

De quarantainestallen in Essen werden in 1898 en 1909 gebouwd aan de Nederlandse grens op een domein van 1,7 hectare. Geïmporteerd vee werd er in quarantaine gehouden alvorens het kon doorreizen naar België. Het beschermde monument stond lange tijd leeg en is nu omgevormd tot een cohousingproject met 44 betaalbare BEN-woningen. Er is een mix van één- tot vierslaapkamerwoningen, kangoeroewoningen en studio’s voor mensen met ondersteuningsnood. De cohousingfilosofie wordt onderstreept door een grote gedeelde parktuin, een gemeenschappelijke zwemvijver, overdekte terrassen, een buitenkeuken, een binnenzwembad met welness, een buurthuis, cowerkplekken, bovengrondse en overdekte fietsenstallingen en elektrische deelauto’s. Aan de straatzijde is er een taverne, een bed-and-breakfast. Een kleine exporuimte aan de toegangspoort toont de rijke geschiedenis over de quarantainestallen aan bezoekers. De site wordt gekenmerkt door lage langgerekte houten en bakstenen stallen. Om het programma op de site onder te brengen werden drie verdwenen houten stallen gereconstrueerd. De nieuwbouwvolumes met ondergrondse garage differentiëren zich subtiel door een hedendaagse detaillering.

Kenmerkend waren de lage rode pannendaken zonder goten. Onder de spanten was de vrije hoogte slechts 1,9m. De stallen werden uitgediept en onderschoeid, zodat aangename hoogtes ontstaan en plaatselijk een slaapverdieping kon worden geïntegreerd. De afwezigheid van goten werd gerespecteerd als beeldbepalend element, waterbeheer op het terrein vormde een grote uitdaging. De buffer- en infiltratievoorzieningen werden als attractieve elementen geïntegreerd in de omgevingsaanleg . Interventies aan gevelelementen en -metselwerk werden tot het minimum beperkt om de patine en dus de authenticiteit te bewaren. Er werd een onderscheid gemaakt tussen lichtgroen schrijnwerk in bestaande gevelopeningen en baksteenrood schrijnwerk gelijk met het gevelvlak in nieuwe gevelopeningen.
Collectief wonen in een herbestemming vlakbij openbaarvervoer is vandaag relevanter dan ooit. Deze cohousing zet in op verbinding én toegankelijkheid, door te streven naar betaalbaarheid, een evenwicht tussen collectief en privaat en een diversiteit aan voorzieningen en woningen (van coöperatieve studio’s tot private patiowoningen). De collectieve ruimte nodigt uit tot verblijf en ontmoeting. Het is een autovrij minidorp met wandelpaden die de verschillende volumes met elkaar verbinden. Vanuit de private tuintjes kijkt men uit over de interne passages en heeft men doorzichten naar de omliggende velden. Deze erfgoedsite zal mede door de herberg een belangrijk baken blijven aan de Nederlandse grens.

Bij de verbouwing tot BEN-woningen moesten het karakter van de gebouwen en de sfeer van de site zo goed mogelijk bewaard blijven, dus ook de originele materialiteit van de baksteengevels met kalkmortelvoegen, de Vlaamse pannen, de houten spanten en de kasseiverharding. Dit brengt een complexere renovatie met zich mee. Zo werden alle gevels geïnjecteerd tegen opstijgend vocht, onderaan en langs binnen voorzien van een speciale coating en langs binnen geïsoleerd met de nodige aandacht voor de vochthuishouding. Interventies aan het gevelmetselwerk werden tot het minimum beperkt om de patine te bewaren. De daken werden gerenoveerd door middel van openklapbare dakelementen. Enkel ter hoogte van de nokbalk en muurplaat werden versterkingen aangebracht, waardoor de geometrie van de spanten behouden bleef. De geprefabriceerde dakelementen leverden een aanzienlijke besparing en kortere bouwtermijn op. De zwart gebeitste houten gevelbekleding bestaat uit thermisch verduurzaamd vurenhout. De woningen zijn voorzien van vloerverwarming aangesloten op warmtepompen met geothermie. In overleg met Onroerend Erfgoed werden zonnepanelen voorzien op de minst zichtbare dakoppervlakken.

Qville streeft duurzaamheid na op verschillende niveaus. De herbestemming tot cohousing garandeert de toekomst van de stallen op lange termijn. De private delen zijn zo compact mogelijk door in te zetten op gemeenschappelijke voorzieningen en buitenruimtes. Het aansnijden van nieuwe ruimte wordt vermeden, dankzij efficiënt ruimtegebruik en verdichting op een bestaande site.
In de eerste plaats is gestreefd naar maximaal behoud, vervolgens naar de recuperatie van materialen zoals baksteen, dakpannen, spanten en verharding uit kasseien. Nieuwe bouwmaterialen bestaan zoveel mogelijk uit hernieuwbare grondstoffen, zoals houten gevelafwerking, draagstructuren, prefab dakelementen, binnen- en buitenschrijnwerk. De energiezuinige BEN-woningen maken gebruik van hernieuwbare energie uit een geothermisch warmtepompsysteem, waar mogelijk zijn zonnepanelen geplaatst. De site ligt op wandelafstand van het station, is voorzien van ruime bovengrondse fietsenstallingen en autobezit wordt ontmoedigd door in te zetten op elektrische deelauto’s. Door beperkte verharding, aanwezigheid van wadi’s en de afwezigheid van dakgoten kan het water ter plaatse infiltreren. De zwemvijver werkt ook als buffer.